آبِ دندان و بابِ دندان

در شاهنامه هنگامی که سیاوخش به توران می رود و در سیاوشگرد جای می گیرد، افراسیاب کرسیوز را با هدایایی نزد او می فرستد و به او می گوید:

اگر آب‌دندان بوَد ميزبان/ بدان شهر خرّم دو هفته بمان(فردوسی، ج2،ص 320، ب1747)

اصطلاح آب¬دندان که همین یکبار در شاهنامه آمده و گویا قدیمی ترین شاهد ما برای این واحد واژگانی باشد، به معنای موافق میل است. اما در دیگر متون زبان فارسی به ویژه نظم کاربرد نسبتاً فراوانی دارد؛ به معانی زیر:
ادامه مطلب ...

سرانجامِ تراژیکِ فرود

فرود، پسر بزرگ سیاوخش از جریره و نابرادری کیخسرو بود که درنبردی با سپاهیان ایران به سپهسالاری طوس کشته شد.

تلفّظ نام فرود دقیقاً دانسته نیست.کهن¬ترین فرهنگ فارسی که این نام را آورده فرهنگ جهانگیری(ذیل فرود) است که آن را به صورت فَرود با واو مجهول ضبط کرده است((Farōd. یوستی(ص99) این نام را به صورت فِرود (Ferūd یا Firūd؛ قس: ولف، ص612: Firōd) ضبط کرده و - گویا بر اساس فرهنگهای فارسی - نوشته است که تلفّظ قدیمی تر آن فَرود(Farūd) بوده که همین تلفظ نزد پارسیان هند نیز رواج دارد. چنین می نماید نظر یوستی درست باشد، زیرا در هیچ منبعی تلفظ امروزی این نام یعنی فُرود نیامده است. شاید به سبب وجود واج ō یا ū در این نام، در اثر همگون سازی فَ به فُ تبدیل شده باشد. خالقی مطلق در مقالۀ فرود در ایرانیکا، این نام را فُرود(Forūd) ضبط کرده است، ولی در نمایۀ دفتر سوم شاهنامه، فَرود.
ادامه مطلب ...

خوابنامه های فارسی

پیشینۀ خواب یا رؤیا به قدمت بشر است و او از دیرباز با این پدیدۀ طبیعی روبه رو بوده و کوشیده است تا پیامهای رمزی آن را دریابد. رفته رفته رمزگشایی خوابها بنا به نیاز خواب دیدگان برای چیستی خوابهای خود سبب شد تا حرفه یا تخصصی در این موضوع پدید آید. تا آنجا که در تاریخ ایران و اسلام در غالب دربارها معبّران یا خوابگزاران حضور فعّال داشتند و خوابهای پادشاهان و دیگر درباریان را تعبیر می کردند. در ایران مانند بسیاری از ممالک دیگر خواب و خواب¬گزاری اهمیت ویژه ای داشته است. شاید بهترین نمونه های آن در ادبیات ایران یکی خواب ضحّاک باشد که نابودی او و پادشاهی¬اش را تعبیر کردند(فردوسی، ج1، ص57-62) و دیگری خواب خسرو انوشیروان. به روایت شاهنامه خسرو خوابی می بیند که همۀ خوابگزاران دربار از تعبیر آن فرومی مانند، تا اینکه بزرگمهر بُختگان که در آن زمان کودکی بیش نبود خواب پادشاه را تعبیر می کند و بزرگمهر از همین زمان نزد پادشاه پلّه های ترقی را طی می کند و به بزرگترین حکیم زمان خود تبدیل می شود(همو، ج7، ص167-176).
ادامه مطلب ...