در متون منظوم و منثور فارسی دو واژۀ «رای» و «رأی» فراوان بهکار رفتهاند. «رأی» در عربی یعنی «نظر» و «عقیده» و «تدبیر» و «بصیرت» و «مشاوره» و «حُکم» و «فتوا»، و همین معنیها وارد زبان فارسی نیز شدهاست. «رای» نیز معنیهاي متعددی دارد، بدین شرح: «نظر»، «عقیده»، «تدبیر»، «مصلحت»، «قصد» و «آهنگ»، «منظور» و «مقصود»، «هوش»، «خِرَد»، «خواست» و «اراده»، «شیوه» و «روش»، «رسم» و «آیین» و «فرمان». «رای»، چنانکه در ادامة بحث معلوم خواهد شد، اصالتاً فارسی است، ولی چون «رأی» هم، باز به شرحی که خواهد آمد، بدون همزه تلفظ میشده، همیشه بهدقت نمیتوان گفت کدامیک از این معانی فارسی است و کدام عربی. چند فعل مرکّب هم هست که با «رای» ساخته شدهاست، مانند «رای آوردن» به معنی «قصد کردن»، «رای انداختن» به معنی «چارهجویی کردن»، «رای جستن» به همان معنی، «رای زدن» به معنیهاي مختلف و جز آنها. با «رای» چند ترکیب نیز ساخته شدهاست که از آن جمله است:
شاهنامۀ بایسُنقُری
شاهنامۀ بایسُنقُری، از
نفیسترین شاهنامههای مصوّر که به دستور غیاثالدین بهادرخان بایسنقر(حک:
803-837ق) پسر شاهرخ و نوادۀ تیمور و به
کوشش زبدهترین هنرمندان آن دوران در هرات فراهم شد. تهیۀ این نسخه در سال
829ق/1426م آغاز و در 5 جمادی الاول سال 832 /30 ژانویۀ سال 1430م به پایان رسید. این
نسخه دارای 346 برگ به خط نستعلیق به قلم جعفربن علی تبریزی ، معروف به جعفر بایسنقری ، شاگرد
خواجه میر علی تبریزی و قطع سلطانی نوشته شده و دارای یک مقدمۀ منثور و 22تصویر
نفیس است.
اگر تندبادی برآید ز کُنج
داستان
رستم و سهراب با بیت زیر آغاز می شود:
اگر
تندبادی برآید ز کنج/ به خاک افکند نارسیدهترنج
صورت
کنج در مصراع یکم این بیت تا کنون بحثهای بسیاری را برانگیخته است و به
تازگی استاد فتحالله مجتبایی نیز به این بحث وارد شده و نظری کاملاً متفاوت پیش
کشیدهاند. با اینکه نظرات گوناگون در بارۀ ضبط و معنی این واژه در جستار دکتر
مجتبایی و استادان دیگر آمده است، در اینجا شایسته است - ولو بسیار کوتاه- به آنها
اشاره کنم. مهمترین اشکالی که از سالیان پیش استادان بزرگ ما چون مجتبی مینوی و
ماهیار نوابی و اکنون استاد مجتبایی بر این بیت وارد دانسته اند، این است که در
این بیت کُنج اسم معرفه است، در حالی که باید اسم نکره و به صورت کُنجی می آمد. از
این رو کوشش بر این بود که خوانش و معنی دیگری برای این واژه بیابند به شرح زیر:
ارسال شده توسط
ابوالفضل خطیبی
۱۳۹۲/۰۷/۱۳
۲۰:۲۲
اشتراک در:
پستها (Atom)