ضرورت ثبت هم خوانی ها در تصحیح متن

بنده تا چند روز پیش تصور می کردم در تاریخ تصحیح متون فارسی دکتر خالقی مطلق برای نخستین بار در تصحیح شاهنامه دست به ابتکاری جالب زده و افزون بر ثبت ناهمخوانی های نسخه ها، همخوانی های آنها را نیز ثبت کرده است. اما متوجه شدم که دست کم یک مصحح پیش از ایشان این شیوه را به کار بسته است و آن هلموت ریتّر است در تصحیح کتاب ارجمند سوانح العشّاق (روحش شاد). کسانی که به تصحیح خالقی مطلق از شاهنامه مراجعه کرده اند نیک می دانند که با یک نگاه به پانویس ها می توانند دریابند کدام یک از نسخه ها ی 15گانه ضبط یا ضبطهایی جز متن را دارند و کدام ضبط متن.
به کار بستن این شیوه شاید برای متونی که مصحح از نسخه های کمی استفاده می کند، لازم نباشد، ولی برای متونی که مصحح نسخه های متعددی از آن را مبنای کار خود قرار می دهد، لازم است.
شایسته است مثالی بزنم. فرض کنید شما بر مبنای 20 نسخه متنی را تصحیح می کنید و در مورد واژه ای می خواهید در پانویس فقط ناهمخوانی ها را ثبت کنید: می نویسید مخ فلان ضبط، شخ بهمان ضبط، نخ فلانی چخ بهمانی، کخ فلانیا، ژخ بهمانیا . حالا تصور بفرمایید مراجعه کننده ای می خواهد بداند که کدام نسخه های شما ضبط متن را داشته اند. باید به مقدمۀ شما، آنجا که نسخه ها را با نشان اختصاری آنها معرفی کرده اید، مراجعه کند و این شش نسخه یعنی مخ و شخ و نخ و چخ و کخ و ژخ را از آن 20 نسخۀ کل کم کند تا مشخص شود کدام نسخه ها(مثلاً فخ و اخ و بخ و جز آنها) ضبط متن را داشته اند. کار خسته کننده و بسیار شاقی است، نه؟ تازه بر فرض هم این مراجعه کننده چنین کاری را انجام دهد - که عمراً بسیاری از دانشجویان ما حوصلۀ این کارها را داشته باشند - باز هم نتیجۀ دلخواه حاصل نمی شود، زیرا چه بسا برخی از نسخه ها در همین محل افتادگی داشته باشند. مصحح که نمی آید جا به جا بنویسد فلان نسخه و بهمان تسخه این قسمت را ندارد. فقط یک بار در اولین موضع یادآور می شود. در نتیجه در مورد مثال بالا تصور می کند واقعاً 14 نسخۀ دیگر ضبط متن را دارند، در حالی که چه بسا 5 نسخه در این قسمت افتادگی داشته اند و حساب و کتابهای مراجعه کننده از اساس غلط از آب در می آید. همین امروز برای نوشتن یادداشتی دربارۀ بیتی از حافظ که استاد گرامی دکتر پورجوادی دربارۀ آن بحث کرده بودند، به دفتر دگرسانی های استاد بزرگ حافظ شناس مراجعه کردم. جای دوستان خالی زمان زیادی وقت صرف کردم با کلی نشانه گذاری تا بفهمم کدام نسخه چه ضبطی داشته اند. تازه بخت با من یار بود که از 50 نسخه 36 نسخه بیت مورد نظر را داشتند. از حق نباید گذشت دفتر دگرسانی ها بی نظیر است و فقط اگر همین یک کار را انجام می داد فوق العاده بود. بازهم تأکید می کنم استاد نیساری شیوه های بدیعی به کار بسته اند که برای مراجعه کننده خطاهای یاد شده در بالا پیش نمی آید. در پایان به همۀ مصححان جوان توصیه می کنم اگر متنی را تصحیح می کنند، همخوانی ها را نیز ثبت کنند. نیز اگر متن مصححی را سراغ دارید که این شیوه را به کار بسته است، یادآور شوید. البته بنده همۀ متون را بررسی نکرده ام

0 نظر :: ضرورت ثبت هم خوانی ها در تصحیح متن