گزارش شطرنج و وضع نرد، مهمترین و کهنترین رسالۀ[1] به جای مانده به زبان فارسی میانۀ ساسانی(پهلوی) دربارۀ پیشینه و کشف دو بازی شطرنج و نرد و مهره¬های آنها و چگونگی بازی با آنها.
این رساله مشتمل است بر 38 بند که بنا بر آن در پادشاهی خسرو انوشیروان دیوشَرم[2] شهریار هند برای آزمودن خرد و دانایی ایرانیان، وزیر خود تاتریتوس[3] را همراه با دو جفت شطرنج با مهره هایی از زمرد و یاقوت و هدایایی که به هزار و دویست شتربار می رسید، به دربار شاه ایران فرستاد و پیغام داد که چنانچه رمز شطرنج را درنیابید، باید باژ و ساو به هند بفرستید. هیچ یک از دانایان ایران نتوانستند رمز شطرنج را بیابند، به جز بُزرگمهر بُختَگان که به انوشیروان گفت هم رمز شطرنج را برملا می¬کند و هم بازی¬یی می سازد که دانایان هند از کشف رمز آن فرومی مانند و درنتیجه از آنان باژ و ساو می ستانیم. روز دیگر ، بزرگمهر تاتریتوس را فراخواند و بدو گفت که دیوشَرم شطرنج را به کارزار مانند کرده و مانند کارزار در آن دو شاه در قلب سپاه قرار داده و فرزین به ارتشتاران سردار مانند کرده و بدین سان رمز همۀ مهره ها را شرح داد.
این رساله مشتمل است بر 38 بند که بنا بر آن در پادشاهی خسرو انوشیروان دیوشَرم[2] شهریار هند برای آزمودن خرد و دانایی ایرانیان، وزیر خود تاتریتوس[3] را همراه با دو جفت شطرنج با مهره هایی از زمرد و یاقوت و هدایایی که به هزار و دویست شتربار می رسید، به دربار شاه ایران فرستاد و پیغام داد که چنانچه رمز شطرنج را درنیابید، باید باژ و ساو به هند بفرستید. هیچ یک از دانایان ایران نتوانستند رمز شطرنج را بیابند، به جز بُزرگمهر بُختَگان که به انوشیروان گفت هم رمز شطرنج را برملا می¬کند و هم بازی¬یی می سازد که دانایان هند از کشف رمز آن فرومی مانند و درنتیجه از آنان باژ و ساو می ستانیم. روز دیگر ، بزرگمهر تاتریتوس را فراخواند و بدو گفت که دیوشَرم شطرنج را به کارزار مانند کرده و مانند کارزار در آن دو شاه در قلب سپاه قرار داده و فرزین به ارتشتاران سردار مانند کرده و بدین سان رمز همۀ مهره ها را شرح داد.
