سخن: نوشته های ابوالفضل خطیبی در زمینۀ شاهنامه شناسی و ایران شناسی: ژوئیهٔ 2015

آیا فردوسی برای سرودن بیتی در تنور می‌رفت؟

عطار در مصیبت‌نامه در ستایش از شعر خود چنین می‌سراید (عطّار 1386ش، ص448-449):

آبِ هر معنی، چنانم روشن است/ کآنچه خواهم، جمله، در دستِ من است

می‌نباید شد بحمدالله به‌زور / همچو فردوسی ز بیتی در تنور

همچو نوح آبی به‌زور آید مرا زآنکه طوفان از تنور آید مرا

از تنورم چون رسد طوفان به‌زور / هیچ حاجت نیست رفتن در تنور

همچو فردوسی فُقَع خواهم گشود / چون سنایی، بی‌طمع، خواهم گشود

ادامه مطلب ...

چند قطعه نوحه‌سرايی عاشورای حسينی در بيهق سده پنجم قمری

دوست عزیز و همکار قدیم ما دکتر حسن انصاری که 14 سالی هست در ولایت فغانس رحل اقامت افکنده، در وبگاه خود –که نشانی‌اش را در زیر می دهم – هقت قطعه نوحۀ عاشورایی را از متن عربی سفينة العلوم تأليف دانشمند معتزلی حنفی/ زيدي اواخر سده پنجم قمری نقل کرده است. به نوشتۀ او، در این کتاب، حاکم جشمي چند قطعه از اشعار فارسی را نقل کرده که از مضمون و از سبک آن پيداست که در مجالس حسينی در بيهق آن روزگار، موطن نويسنده کتاب نقل می شده و در اين محافل مصيبت خوانی زمزمه می شده است. دکتر انصاری کوشش بسیاری کرده تا صورت درست اشعار را به دست دهد، ولی چنانکه خودش نوشته مشکلات عدیده‌ای همچنان باقی مانده است. من بنده کوشیدم مطابق فهم خودم این قطعات را که مشتمل است بر 43 بیت، از نو تصحیح کنم و در واقع برخی جاها ناچار شدم متن را مثل مرمّت‌کاران آثار باستانی مرمّت کنم. جز یک بیت (بیت 35) که هرچه فسفر سوزاندم، بی‌نتیجه ماند (یکی مصراع نیز از همۀ نسخه‌ها افتاده است). این بیت را گذاشتم برای استادان و دانشجویان عزیز ادبیات که شاید بتوانند گره آن را بگشایند.

ادامه مطلب ...

وُرا، وِرا، وَرا

در شاهنامه و متون نظم و نثر فارسی صورت ورا فراوان به کار رفته است. اجزای این صورت چیست و آن را چگونه باید تلفظ کرد؟ دربارۀ اجزای آن دو احتمال وجود دارد و دربارۀ تلفظ آن چهار احتمال. اجزای آن: یکی مخفف او+ را و دیگری مخفف وی+ را. تلفظها عبارتند از وَرا(varā)، وِرا(verā)، وُرا(vorā) و اُرا(orā). این احتملات را به صورت زیر نیز می توان نشان داد:

ورا = او+ را ← وُرا(vorā) یا اُرا(orā)

ورا= وی+ را← وَرا(varā) یا وِرا(verā)

ادامه مطلب ...