سادۀ بسیار نقش
چیست این سقف بلند سادۀ بسیار نقش/زین معما هیچ دانا در جهان آگاه نیست
این بیت حافظ با ترکیب پارادکسیکال «سادۀ بسیار نقش» سالهاست که حافظ شناسان را به خود مشغول داشته است. سعیدی سیرجانی گفته بود حافظ شاید «ایستاده» گفته بود و بعد کاتبان آن را به «بلند ساده» تبدیل کرده اند. هاشم جاوید دنبال نظر سیرجانی را گرفت و گفت ساده مخفف ایستاده است با این شاهد از شاهنامه:
به بالا برآمد به دژ بنگرید/یکی ساده دژ آهنین باره دید
معصومی همدانی گفت: ساده همان ساذج در فلسفه است که آسمان را بسیط می انگاشتند در مقابل مرکب. هروی و راستگو بر اساس شرح سودی می گویند آسمان در روز ساده است و در شب با ستارگانش بسیار نقش می شود. خرمشاهی با توجه به تفسیر محمد دارابی در لطیفۀ غیبی گفت: سادۀ بسیار نقش منظور نفس ناطقۀ انسانی است. به گفتۀ زریاب آسمان هر دو صفت ساده و بسیار نقش را دارد. رکن می گوید ساده به فلک بسیط اطلس اشاره دارد و بسیار نقش به فلک ثوابت که ستارگان در آن جای دارند. گمان کنم دوستان با این تفسیرها حسابی گیج‌آمیز شده اند.
غرض از طرح این بیت این بود که امروز یادنامۀ زنده یاد اسماعیل رفیعیان، فرهنگ نگار همکار لغت نامه را ورق می زدم (فردا آن را معرفی می کنم و فهرست مقالات را می گذارم) تا رسیدم به مقالۀ زنده یاد رشید عیوضی دربارۀ همین بیت و نکتۀ مهمی در این جستار که من بنده تا کنون بدان بی توجه بوده ام. هربار که بیت را می خواندم این تصویر متناقض نما چنان برجسته بود که ذهنم بدین سمت کشیده می شد که این دو صفت چگونه با هم جمع می شود. عیوضی می نویسد: مرکز اصلی پیام حافظ در بسیار نقش خالهای روی کعبتین در بازی نرد است که بازی گر نمی داند حریف می خواهد چه خالی بزند:
هزار نقش برآرد زمانه و نبود/یکی چنانکه در آیینۀ تصور ماست
پس در اینجا نقش بازی آسمان در رقم زدن سرنوشت آدمی است که اهمیت می یابد. محبوب حافظ هم نقش باز است و بدجوری خال می زند. عیوضی در پایان جستار خود بسیار نقش را چنین معنی می کند: ترکیب اتّصافی است که مفهوم فاعلی دارد، یعنی دارندۀ نقش بسیار یا آورندۀ نقش بسیار». در این صورت هم آن تصویر پارادکسیکال سر جای خودش هست. آسمان پر نقش و نگار نیز هم و آسمان ساده و صاف و هموار نیز هم. باید گفت: اینت حافظ شناس! رشید عیوضی، روانش به مینو آرام باد.
چیست این سقف بلند سادۀ بسیار نقش/زین معما هیچ دانا در جهان آگاه نیست
این بیت حافظ با ترکیب پارادکسیکال «سادۀ بسیار نقش» سالهاست که حافظ شناسان را به خود مشغول داشته است. سعیدی سیرجانی گفته بود حافظ شاید «ایستاده» گفته بود و بعد کاتبان آن را به «بلند ساده» تبدیل کرده اند. هاشم جاوید دنبال نظر سیرجانی را گرفت و گفت ساده مخفف ایستاده است با این شاهد از شاهنامه:
به بالا برآمد به دژ بنگرید/یکی ساده دژ آهنین باره دید
معصومی همدانی گفت: ساده همان ساذج در فلسفه است که آسمان را بسیط می انگاشتند در مقابل مرکب. هروی و راستگو بر اساس شرح سودی می گویند آسمان در روز ساده است و در شب با ستارگانش بسیار نقش می شود. خرمشاهی با توجه به تفسیر محمد دارابی در لطیفۀ غیبی گفت: سادۀ بسیار نقش منظور نفس ناطقۀ انسانی است. به گفتۀ زریاب آسمان هر دو صفت ساده و بسیار نقش را دارد. رکن می گوید ساده به فلک بسیط اطلس اشاره دارد و بسیار نقش به فلک ثوابت که ستارگان در آن جای دارند. گمان کنم دوستان با این تفسیرها حسابی گیج‌آمیز شده اند.
غرض از طرح این بیت این بود که امروز یادنامۀ زنده یاد اسماعیل رفیعیان، فرهنگ نگار همکار لغت نامه را ورق می زدم (فردا آن را معرفی می کنم و فهرست مقالات را می گذارم) تا رسیدم به مقالۀ زنده یاد رشید عیوضی دربارۀ همین بیت و نکتۀ مهمی در این جستار که من بنده تا کنون بدان بی توجه بوده ام. هربار که بیت را می خواندم این تصویر متناقض نما چنان برجسته بود که ذهنم بدین سمت کشیده می شد که این دو صفت چگونه با هم جمع می شود. عیوضی می نویسد: مرکز اصلی پیام حافظ در بسیار نقش خالهای روی کعبتین در بازی نرد است که بازی گر نمی داند حریف می خواهد چه خالی بزند:
هزار نقش برآرد زمانه و نبود/یکی چنانکه در آیینۀ تصور ماست
پس در اینجا نقش بازی آسمان در رقم زدن سرنوشت آدمی است که اهمیت می یابد. محبوب حافظ هم نقش باز است و بدجوری خال می زند. عیوضی در پایان جستار خود بسیار نقش را چنین معنی می کند: ترکیب اتّصافی است که مفهوم فاعلی دارد، یعنی دارندۀ نقش بسیار یا آورندۀ نقش بسیار». در این صورت هم آن تصویر پارادکسیکال سر جای خودش هست. آسمان پر نقش و نگار نیز هم و آسمان ساده و صاف و هموار نیز هم. باید گفت: اینت حافظ شناس! رشید عیوضی، روانش به مینو آرام باد.
0 نظر :: سادۀ بسیار نقش
ارسال یک نظر