کهن ترین رساله دربارۀ شطرنج و نرد به زبان پهلوی

گزارش شطرنج و وضع نرد، مهمترین و کهنترین رسالۀ[1] به جای مانده به زبان فارسی میانۀ ساسانی(پهلوی) دربارۀ پیشینه و کشف دو بازی شطرنج و نرد و مهره¬های آنها و چگونگی بازی با آنها.

این رساله مشتمل است بر 38 بند که بنا بر آن در پادشاهی خسرو انوشیروان دیوشَرم[2] شهریار هند برای آزمودن خرد و دانایی ایرانیان، وزیر خود تاتریتوس[3] را همراه با دو جفت شطرنج با مهره هایی از زمرد و یاقوت و هدایایی که به هزار و دویست شتربار می رسید، به دربار شاه ایران فرستاد و پیغام داد که چنانچه رمز شطرنج را درنیابید، باید باژ و ساو به هند بفرستید. هیچ یک از دانایان ایران نتوانستند رمز شطرنج را بیابند، به جز بُزرگمهر بُختَگان که به انوشیروان گفت هم رمز شطرنج را برملا می¬کند و هم بازی¬یی می سازد که دانایان هند از کشف رمز آن فرومی مانند و درنتیجه از آنان باژ و ساو می ستانیم. روز دیگر ، بزرگمهر تاتریتوس را فراخواند و بدو گفت که دیوشَرم شطرنج را به کارزار مانند کرده و مانند کارزار در آن دو شاه در قلب سپاه قرار داده و فرزین به ارتشتاران سردار مانند کرده و بدین سان رمز همۀ مهره ها را شرح داد.
ادامه مطلب ...

جهش، واژه ای ناشناخته در شاهنامه: پیشنهادی برای تصحیح دو بیت(همراه با سه پیوست)

این جستار بیش از یک سال پیش در همین وبگاه منتشر شده بود. چند روز پیش که آن را برای چاپ آماده می کردم، تغییرات اندکی در آن وارد کردم و مهمتر اینکه دوستان گرامی به ویژه شاهنامه شناس ارجمند دکتر سجّاد آیدنلو نکته های سودمندی  در بارۀ مطالب آن  یادآور شدند که نگارنده ترجیح داد بر پایۀ این نکته ها سه پیوست(با عنوان بعد از تحریر) بر این جستار بنویسد. این جستار را مانند همیشه پیش از چاپ استاد گرانمایه ام، دکتر علی اشرف صادقی خواندند و با حضور ذهن اعجاب انگیز خود این نکتۀ مهم را یادآور شدند که دکتر منصور شکی، در نقدی بر کتاب دستورنامۀ پهلوی نوبرگ، اشتقاق تازه ای برای واژۀ جهش به معنی بخت پیشنهاد کردند. نگارنده پس از خواندن مطالب دکتر شکی، نظر ایشان را چنان بااهمیت دانست که ترجیح داد عین آن را به فارسی برگرداند که این ترجمه را می توانید  در پیوست سوم بخوانید. دکتر منصور شکی که در ایران کمتر شناخته شده است، پهلوی دان بزرگی بود که در مورد مسائل  حقوقی، فلسفی، دینی و کلامی و زبانیِ زبان پهلوی پژوهشهای ارزشمندی به زبان انگلیسی از او منتشر شده است. او در فروردین ماه 1377 در غربت درگذشت و نگارنده اینک این جستار را به یاد و احترام این پهلوی دان فقید دوباره منتشر می کنم.
ادامه مطلب ...